Posible da kablerik gabeko mundu bat?

Ikertzaile asko lanean ari dira hemendik urte batzuetara gure eguneroko gailu elektronikoak inon konektatu beharrik ez izateko. Bai eta etxeko txoko askotan eratzen diren kable-nahaspilak desagertzeko ere.

Gure mundua gero eta teknologikoagoa da; ez dago zalantzarik horrekin. Gero eta hari gutxiagorekin egiten dugula lan ere ezin ukatu. Baina ezin da esan kableekiko guztiz independenteak garenik, inondik ere ez. Haririk gabe Interneten aritu gaitezke bai, baina beti egongo da gailutxo bat, routerra, kasu, elektrizitate-sarera konektatuta.

Gailu elektroniko eramangarrien autonomia ere mugatua da; lehenago edo geroago, kable batera lotuta bukatzen dute gure gailuek, bateriak kargatzeko. Etxean elektrizitatea kablerik gabe transmititzeko sistemak izango bagenitu, ordea, etxean sartze hutsarekin ekingo liokete kargatzeari gure sakelakoek eta baterien mendeko bestelako gailuek.

Orain dela hiru bat urte hasi zen gai hori indarra hartzen, baina jatorrizko ideia askoz aspaldikoagoa da. Hain zuzen, ehun urte egin behar dugu atzera ideia horren sortzailea
topatzeko. Nicola Tesla izan zen.











Ikertzaile asko lanean ari dira hemendik urte batzuetara gure eguneroko gailu elektronikoak inon konektatu beharrik ez izateko.



Ideiaren sortzaile ez ezik, helburu hori zuen lehenengo telekomunikazio-dorrea eraiki zuen Teslak aurreko mendearen hasieran. New Yorken Wardenclyffe dorreak 60 bat metroko antena zuen, eta haren helburua zen Ozeano Atlantikoaz haraindiko telefono- eta irrati-transmisioetarako erabiltzea. Arazoa izan zen Teslak ez zuela lortu proiektua bukatzeko nahikoa finantziazio, eta bertan behera gelditu zen proiektua. Dena den, behin baino gehiagotan lortu zuen martxan jartzea eta transmisioa behar bezala egitea.

Opera-kantariak gai dira kopak hausteko, kristalari
bibrarazten dioten soinu-uhinak igor ditzaketelako.

Erresonantzia oinarrian:

Orain, haririk gabeko gailuak gero eta gehiago nagusitzen diren garaian, bideragarriagoa ematen du horrelako sistemak martxan jartzea, eta dagoeneko hainbat motatako teknologiak garatu dira horretarako. Batzuk irrati-uhinez baliatu dira elektrizitatea transmititzeko sistema sortzeko; beste batzuk laser izpi infragorriak erabiltzearen alde egin dute; eta hirugarren teknologia bat erresonantzia deritzon fenomenoan dago oinarrituta.

Hirugarren horrek izan du oihartzun handiena komunikabideetan, eta, New Scientist aldizkarian esaten dutenez, hori da etxean erabiltzeko sistemarik egokiena. Sistema horren oinarria da gailu elektronikoak ez duela elektrizitatearen igorlea ukitzen egon beharrik; elkarrengandik nahiko hurbil baldin badaude, elektrizitatea batetik bestera pasa daiteke.

Elektrizitate-transferentzia hori askoz eraginkorragoa da bi osagaiek maiztasun bereko uhinekin bibratzen dutenean, hau da, bi osagaiak erresonantzian daudenean. Erresonantziaren ohiko adibidea da kopa hausten duen opera-abeslariarena. Koparen kristala bibratzen hasten da maiztasun jakin bateko uhinak jasotzen baditu, eta, kantaria maiztasun horretako doinuan hasten bada kantari, haustera ere irits daiteke.

Bada, hori bera etxeko gailu elektronikoetara ekarrita, elektrizitatearen igorlea eta hartzailea erresonantzian baldin badaude, elektrizitatea askoz errazago pasa daiteke batetik bestera. Teknologia horrekin lanean ari den WiTricity izeneko enpresa bateko zuzendariak hitzaldi bat eman zuen Oxforden, eta jendaurrean erakutsi zuen kablerik gabe posible zela telefono baten bateria kargatzea, edo telebista bat piztea.

Nicola Teslak hamaika esperimentu egin zituen, eta, besteak beste, haririk gabeko lehenengo telekomunikazio-dorrea eraiki zuen.

Posible dela frogatu ondoren, orain beste hainbat urrats eman beharko ditu teknologia horrek, inoiz gure gizartean ohikoa izatera iritsi nahi badu. Hobetu egin beharko dute eraginkortasuna handitzeko, frogatu beharko dute uhin horiek ez direla kaltegarriak giza osasunerako ... baina hori beste kontu bat da.

N.E.D

Propultsio eta Lebitazio Magnetikoak Aplikazio batzuk

1. Sarrera
Izenburuak aditzera ematen duen bezala, hurrengo orrialdeak beteko dituen lan monografikoaren oinarria indar magnetikoaren aplikazioa izango da, lebitazio eta propultsioak lortzeko. Erabilerak anitzak dira, esparru hain zabala izanik. Ezagunena, edo entzutetsuena behintzat, trenetan erabilera dugu, orain dela zenbait urte telebistan azaldu baitzen teleberri guztietan. Baina EHU/UPV-n esaterako, badaukagu beste helburu ezberdinen bila ikertzen dabilen talde bat, GAUDEE izenekoa. Bertako kideen ikerketa baten helburua kojinete magnetikoak dira. Kontrol-sisteman oinarritzen dira, hain zuzen ere, baina sistema bera energia gordetzeko bide ezinhobe bezala aurkezten zaigu. Marruskadurarik ez dago, beraz guk desiratutako masa etengabe biratzen mantentzen du. Bertan mantenduko da guk sartutako energia, zinetiko modura, atera nahi izan arte. Beraz, gertu dugun teknologia da, oraindik nahiko ezezaguna eta aukera anitzekoa. Hala ere, guk erakarpen elektromagnetikoaren bitartez plataforma bat oinarriarekiko milimetro gutxitara mantenduko duen sistema aztertuko dugu. Sistema hau, eskalak mantenduz, MAGLEV-etan erabiltzen den berdina dugu, edota indar magnetikoz lebitaturiko trenetan, ingeleraz MAGnetically LEvitated Vehicles. Badaude tren hauetan erabiltzeko diseinaturiko beste sistema batzuk. Hauek aipatuko ere egingo ditugu, baina sakontasun handirik gabe.
Garraiora zuzendutako indar magnetikoaren erabilerak, lebitazio eta propultsio erara, hamaika abantaila ditu pareko helburuak dituzten sistemekin konparatuz gero, haien artean, abiadura handia, eraginkortasun itzela energiaren aprobetxamenduan, talka murriztuagoa ingurunean eta ez du erregai fosilen beharrik.


Aplikazio honek, praktikan, ingeniaritzen diziplina ezberdin asko batzen ditu bere baitan, hala nola, mekaniko, elektrikoa, elektronikoa, neurketa eta kontrola. Denak ez dute orain gure interesekin bat egiten. Hori dela eta, ikasgaian eta guk egiten ari garen espezialitatean oinarrituta atal zehatzak aztertuko ditugu. Alde batetik lebitazioaren azalpen fisikoak eta hauek frogatzeko beharrezkoak diren balorazio kualitatiboak aztertuko ditugu. Propultsioarekin ere berdina egingo dugu, oraingoan elektrizitatearen esparruan sartuko gara motor sinkronoaren funtzionamendua ikusteko, hau baitugu bere oinarria. Azkenik, kontrolaren garrantzia aipatuko dugu eta, elektronikoak izanik, sistemaren gutxi gora beherako nondik norakoak aipatu, etorkizunean hau izan bailiteke gure zeregina honelako proiektuetan.
Aipaturiko proiektuak aspaldi jarri zituzten martxan batez ere Alemania eta Japoniako ikertzaileek. Hala ere, nahiz eta buru belarri aritu diren azken hamarkadetan, oraingo garapen maila ez da sistema hauek behar bezalako merkataritza-hedapena izateko nahikoa. Erronka anitz daude oraindik gainditzear. Garrantzitsuenen artean ekonomikoa daukagu. Hala ere, badaude funtzionamenduan zenbait prototipo munduko toki ezberdinetan, baita komertzialak ere, batez ere Japonen.


2. Historia eta Maglev motak
Esan bezala, aspaldi hasi ziren lebitazio magnetikoan oinarrituriko ikerketak. Hermann Kemper-ek bazuen lebitazio magnetikoaz higitutako tren baten ideia 1922an eta, nahiz eta 12 urte geroago patentea lortu, garai hartako teknologiak ez zuen eraikuntza ahalbidetzen. Hori dela eta 1962an hasi ziren Japonen ikerketak, eta 1969an Alemanian. Hala ere, 70eko hamarkadan izan zuten benetako aplikazioetan oinarritutako lehenengo patenteek jaiotza. Garai hartan makina bat zientziala eta ingeniari jarri ziren teknologia berri horretan lanean, MSTS (Magnetically Suspended Transportation Systems) edo Maglev izenekoa. Bakoitzak bere kabuz burutu zituan nahi beste froga, prototipo eta garapen. Guztiek zituzten gurpilaren akatsak buruan: karga mekaniko puntuala, abrasioa, zarata, bibrazioa, gida baten beharra, frikzioan oinarritutako propultsio eta balaztatzea, eta abiadura muga. Bazekiten MSTS-ak akats horietako asko gaindi zitzakeela eta horren bila zebiltzan. Amankomuneko helburuak frikzioa ezabatzea zen, baina propultsioan, bai balaztatzean, bai norabidea aldatzerakoan. Hori dela eta, egun, abiadura handiko ibilgailua dugu (500 km/h), azelerazio handikoa (1 m/s2), erradio txikiko kurbak dituen ibilbidea jarraitu dezakeena, 16º baino gehiagoko inklinazioa duten aldapak igo ditzakeena, zarata murriztua duena (atal gehienak finkoak baitira) eta energia/abiadura erlazioa bikaina dituena.
Baina, logikoa denez, banandurik lan egin zuten taldeek ez zuten sistema berdina garatu. Batez ere hiru teknologia nagusitan batu ditzakegu: PMS (Permanent Magnetic System, EDS

(ElectroDinamycal System) eta EMS (ElectroMagnetic System).

2.1 PMS (Permanent Magnetic System)
Japoniarrek batez ere garatu zuten sistema hau. Imanak ibilgailuan eta bidean kokatzen dira, finkoak eta poloak berdinak izateko kokatzen dira. Era honetan aldarapen indarra jasaten dute eta hauen ondorioz mugitzen da trena. Nahiko garestia da sistema honen muntaia besteekin konparatuz. Hori dela eta, 1972 eta 1973 urteetan zenbait froga egin ostean alde batera utzi zuten, EMS-arekin jarraitzeko.

2.2 EDS (ElectroDinamycal System)
Sistema honetan, lebitazio, propultsio eta norabide sistemak bateratu egiten dira. Aurrekoa bezala, aldarapen indarrean du oinarria. Ibilgailuan kokatutako bobina superkonduktoreek dute indar magnetikoa eta abiadura nahikoa sortzen dute. Hala ere, sistema honek badu arazo bat: 100 km/h baino gehiagoko abiaduretan baino ez dabil. Bertatik bera beste sistema baten beharra dago, betiko gurpila kasurako. Bobinek induzitutako korronteek balaztatzeko indarrean eragin zuzena dute. 50 km/h-tan dugu eraginkortasun handiena. Hortik behera jaitsiz doa eta 400 km/h-ra %3-koa baino ez da. Aldarapen eta balaztatze indarren artean nolabaiteko parekotasun fidagarria mantentzeko, ibilgailua 150 kn/h-tik gora erabiltzen da.

2.3 EMS (ElectroMagnetic System)
Alemaniarren garatutako sistema dugu hau, eta erakarpen indarra erabiltzen duen bakarra. Ibilgailuan kokatutako elektroimanek eta material ferromagnetikoz osatutako bideak dira horren sortzaile. Indar magnetikoaren ezegonkortasuna dela eta, nahiko zaila da bidea eta elektroimana banatzen dituan aire tartea kontrolatzea. Hori dela eta, ezinbestekoa dugu sistema honetan kontrol sistema eraginkor baten sorrera. Elektroimanak korronte zuzenez elikatzen dira, eta lebitazio funtzioaz gain norabidea erregulatzeko ere erabiltzen dira. Atal ferromagnetikoak bide osoan zehar kokatuta agertzen dira. Sistema hauek eta motor lineal baten oinarritutako propultsiokoa guztiz independenteak dira. Alde batetik lebitazioa dugu eta bestetik propultsioa, aurrekoetan ez bezala. Hori dela eta, lebitazio maila edo aukera ez da abiaduraren funtsean agertzen. Kontrol sistemaren eraginkortasuna ezinbestekoa dugu sistema honetan, batez ere abiadura handietan. Ondorioz, diseinu erredundanteak sortzen dira. Aldaketak eragiten dituzten arrazoi nagusiak karga aerodinamikoak, piezek fabrikazio emaitza irregularrak eta kargaren ondorioz bideak jasan ditzakeen aldaketak. Diru kontuak direla eta, ezin ditugu fabrikazio emaitza itzelak eta materialen primerako portaerak eskatu. Hauxe konpentsatzeko, kontrol sistemak guztiz fidagarria izan behar du lebitazio maila behar den puntuan mantentzeko. Aipatutako hiru sistemetan erabiliena azkenekoa dugu, erakarpeneko
elektrodinamikakoa bezala ere ezaguna. Hauxe baitugu guztien artean fidagarriena esparru guztien batazbestekoa eginez gero. Eta horixe, fidagarritasuna, dugu edozein produktu merkatuan jartzeko ezinbesteko baldintza. Hori dela eta, hemendik aurrera kasu honen sistema ezberdinak landuko ditugu. Lehenik eta behin magnetismoaren oinarriak aurkeztuko ditugu, zertaz ari garen ikusi ahal izateko. Ondoren lebitazio sistema aurkeztu eta funtzionamendua azalduko dugu. Eta azkenik propultsioaren errudun den motor sinkronoaren ordua helduko da.



Magnetismoaren oinarriak
Lan honetan zehar, hau da lebitazio eta propultsio magnetikoak, magnetismoan dauden polo ezberdinen
artean ematen diren elkarrekintzak etengabe erabiliko dira. Eta hauen zergatia izango da aztertu beharreko lehenengo puntuetariko
bat, elkarrekintza hauetan baitaude
oinarrituta propultsioa eta lebitazio
magnetikoa.
Lebitazio eta propultsio magnetikoan
magnetismoan ditugun bi efektu
garrantzitsuenak erabiltzen dira. Alde
batetik bi polo ezberdinen arteko
erakarpena eta bestetik bi polo berdinen arteko alderapen indarrak, lehenengoa propultsioan erabiliko da eta, gure kasuan bigarrena lebitazioan, nahiz eta, ikusi dugunez, badaude erakarpenean oinarritutako lebitazio sistemak.
Naturan topa dezakegun edozein elementu magnetiko beti bi polo ezberdinez osatua egongo da, iparra eta hegoa deiturikoak. Bi hauen arteko elkarrekintzen ondorioz aipatutako bi efektuak izango ditugu. Ez da inoiz iman bat topako polo bakar bat duena, hau da monopolo magnetikorik ez da existitzen.
Esan bezala beti bi polo izango ditugu edozein elementu magnetikotan eta hau honek sortzen duen eremu magnetikoaren lerroak itxi egiten direlako da. Iparretik eta hegora doazen eremu lerroak existitzen dira, iparretik irten eta hegora sartzen dira eta ondoren elementuaren
barnetik doaz hauek berriz ere iparretik irten arte. Hau horrela dela suposatuta, eta honela da, ikusi dezakegu zelan iparretik irteten diren eremu lerro hauek beraien aurrean hego polo bat topatuz gero bertara joango ziren eta honen ondorioz bi polo ezberdin hauek hurbiltzera joko zuten. Esandakoa eremu elektrikoarekin gertatzen bezalako azalpen erraz bat egiteko erabiltzen dugu bi fenomenoak errez ulertu ahal izateko.
Eremu lerroen azalpen honekin imanekin eman daitezkeen bi fenomeno ezberdinak esplika ditzakegu, hau da bi polo berdin bata bestearen aurrean jarri edo bi polo ezberdin elkarren aurrean jarri. Esandako bigarren kasu hau lehen azaldu dugu, bi polo ezberdinak elkarren aurrean jartzean baten eremu lerroak bestera hurbilduko dira bien artean erakarpen indar bat sortuz. Eta bestetik bi polo berdin jartzean biak elkar aldendu egingo dira, bietatik eremu lerroak irten zein sartu egingo dira beraz ezin dute elkarrekin erlaziorik izan. Eremu lerro hauek sarkorrak edo irtenkorrak izango dira bi kasuetan, beraz batek dituenak bestearekin ezingo du elkarrekintzarik izan eta honela bien polo berdinak elkarrengandik aldendu egingo dira.
Bi elkarrekintza hauek dira esan bezala propultsio eta lebitazio magnetikoaren oinarria. Propultsio magnetikoaren kasuan ez dugu bestearekin gertatzen den bezala bi fenomenoak erabiltzeko aukera. Propultsioaren fenomenoa geroago azalduko da baina esan behar dago fenomeno hau polo ezberdinen arteko erakarpen indarrengatik ematen dela, motor linealen oinarria hori da.
Bestalde lebitazio magnetikoan fenomeno biak erabilgarriak dira. Alde batetik bi polo berdinen arteko aldarapen indarraren ondorioz mugikorra ez den partean eta mugikorra den partean polo magnetiko berak elkarren aurka jarriz gero mugikorra den atala lebitatzen egongo zen, bi polo berdinen aldarapenagatik. Baina bestalde MAGLEV sisteman, Alemaniako kasuan, bi polo ezberdinen arteko erakarpena erabiltzen da. T formako oinarri baten gainean U inbertituko forma, baina izkinatan pixka bat itxiak, duen plataforma bat jartzean berau lebitatzea lortzen da. T formadun oinarriaren azpitik polo bat jartzen baldin bada eta U formako bogian pixka bat itxitako zatian beste poloa jarriz gero bi hauek erakartzea lortuko da U formadun bogia gorantz eginez. Azken hau alboko irudian hobeago ikusiko da.

4. Lebitazioa
Aipatu berri dugun bezala, EMS sistemak erakarpen indarrean du oinarria. Aurreko atalean azaldutako efektua lortzeko xedez, elektroimanak eta material ferromagnetikoak erabiltzen dira. Elektroimanek, jasaten duten korrontearen arabera, indar magnetiko handiago edo txikiagoa sortuko dute, eta, ondorioz, material ferromagnetikoa erakarri egingo dute. Beraz, material ferromagnetikoak egon baino ez du egin behar, ez dugu honi korronterik aplikatzeko beharrik. Hori dela eta, eta gastuei begirada bat botaz, elektroimanak trenean kokatuta joango dira, askoz merkeagoa baita hori bide osoa elektroimanez jostea baino. Gainera, sistemak honek badu diseinuan bitxikeria bat, trena ez dago zuzenean bide gainean kokatuta, baizik eta honen behealdean geratzen dira imanak. Bideak “T” itxura hartzen du, profilez begiratuta, eta trenak inguratu egiten du. Horren arrazoia ez dakigu ziur, baina baliteke higidurak




sortutako karga aerodinamikoaren kontrola egiteko sistema bat izatea, eta, aldi berean, honen indarra aprobetxatzeko. Abiaduraren ondorioz goranzko indarrak jasan ditzake trenak, eta hau zuzenean goian egongo balitz, sortutako erakarpen indarraren kontra egingo luke. Era honetan, indar horiek faborean agertzen dira, beraz kontrol sistemak indarra lasaitu beharko luke, berriztatu ordez. Horrek, etekin ekonomikoa ere badakar, indar aurrezten baitugu. Beste alde batetik, diseinua horrela izanda, trena bidetik ateratzea askoz zailagoa suertatzen zaigu. Baliteke abiaduraren ondorioz zuzenean hautsi eta bidetik ateratzea, baina abiadura baxuko modeloetan arriskua zeharo murriztuta agertzen da. Elektroiman horiek, bobinek, eragindako indar magnetikoa erregulatzeko, esan bezala, korrontea erregulatu beharko dugu. Korronte honen erregulazioa jasan beharreko kontrako indarren menpe egongo da, eta sentsore baten bidez erregulatuko dugu, beti guk definitutako tarte seguruan mantendu dadin.
Kasu praktiko batetan erabilitako bobina moten funtsean egongo lirateke kalkuluak. Material ferromagnetikoa zein den ere kontutan izan beharko genuke. Trenak garraiatu beharreko pisua. Eta beste hainbat aldagai. Modu errazean kalkuluak ulertzeko, formula orokorrak erabiliko ditugu. Hau da, bobinaren espira kopurua, honetan zeharreko korrontea eta sostengatu beharreko pisua baino ez ditugu kontutan izango. Eredua behar baino gehiago ez nahasteko, lau bobina dituen tren txiki bat erabiliko dugu, laborategian muntatzeko bezalakoa.


Tren hau, demagun, 5 kilogramo jasateko prestatuko dugu, eta estrukturak berak 2,5 kilogramoko pisua du. Beraz, 7,5 kilogramo jasan beharko dute gure lau bobinek, laurdena bakoitzak, pisua era uniformean banatuta dagoela suposatuz.
Korrontea duten espiraz inguraturiko material ferromagnetiko batek zirkuitu magnetiko bat adierazten du, zeinean indarra bobinaren espira kopurua eta intentsitatearen funtzioan agertzen den. Adibidez, gure eredu hipotetikoan 50 espira dituzten bobinak erabiliko bagenitu, hauxe izango litzateke bobina bakoitzak beharko zuen korrontea: Paraleloan konektatuz gero: Gogoratu behar dugu kalkulu hauek oso orokorrak direla, ez ditugu ekuazioan sartu beharreko makina bat parametro kontutan hartu, hala nola burdin gozoaren propietateek determinatutakoak. Norabiderako ere antzeko sistema erabiltzen da. Kasu honetan, imanak bertikalean kokatuta egon beharrean, horizontalean agertuko dira, hau da, albo biak erakarriko dituzte. Kasu honetan inertzia indarrek dute pisu edo karga aerodinamikoak baino garrantzi handiagoa. Hala ere, sistema aurrekoaren oso antzekoa litzateke, baloreak, egoera kontutan izanik, aldatuz.



5. Kontrol sistema elektronikoa
Kontrol sistemak, gure espezialitatea kontutan izanik, garrantzi berezia du azaltzen ari garen sistema hauetan. Etorkizunean hori izango bailitzake gure zeregina halako proiektuetan. Nahiz eta orain arteko ezagutzek ez diguten maila altuan zirkuituen diseinua ulertzen, ez dugu oinarrizko ideiak nolakoa diren jakiteko arazorik izango eta inoiz ez dator txarto gutxi gora beherako argibideak izatea. Kontrol sistemaren oinarria sentsore bat dugu. Merkatuan hamaika mota, modelo eta fabrikatzailea dauzkagu, sentsore batez hitz egitea oso orokorki egitea baita. Pixka bat gehiago zehaztu ahal izateko, badauzkagu bi baldintza, hiru hobe esanda. Alde batetik ez dugu neurtu beharreko bi gainazalen artean lotura mekanikorik. Bestetik, eremu magnetikoak ezin du sentsorean eraginik izan, ez eta sentsoreak eremuan, nahi eta bigarren hau zailagoa den. Azkenik, neurri oso txikiak neurtu behar ditu, 2 mm inguruan, eta zehaztasun handia behar dugu. Baldintza hauek kontutan izanik teknologia optoelektronikoa ezin hobea dugu. Funtzionamendu sinplifikatua hurrengoa litzateke: diodo batek argi izpi bat bidaltzen du gainazal baten kontra. Honek bertan errebotatu eta zirkuitu integratuan dagoen beste diodo batek jasotzen du. Honela integratuak badaki zein den distantzia. Horren arabera seinale zehatz bat aterako du bere irteeratik.

Behin seinale hori izanda, tratatzeko bi aukera dauzkagu. Berriz ere aukeratu beharrean gaude. Aukera batek, analogikoa esan diogu, korrontea erregulatzen du jasotako seinalean arabera, modu linealean esango genuke. Distantzia handitzean, zertxobait handituko da intentsitatea, txikitzean, aldiz, jaitsi. Bestea, guretzat digitala izango dena, PWM sisteman edo
pultsu zabalera modulazioan oinarrituta dago. Honek erabakitzen du denbora tarte zehatz bakoitzeko zenbat egongo den bobina aktibatuta eta zenbat amatuta. Hau da, korrontea beti dugu berdina, aldaketa denborak jasaten du. Honen arabera, bobinak pultsu ezberdinak jasaten ditu. Adibiderako segundo bat erabiliko dugu. Segundo bakoitzeko 800ms-tan aktibatuta badago, indarra zeharo handiago izango da 400ms-tan piztuta egongo balitz baino. Honek korrontearen erregulazioan arazoak kentzen ditu, beti izango baita konstantea.
Sistemak berez nahiko konplexuagoak dira, seinalea jaso, eraldatu, bidali, berriro re eraldatu eta beste hainbat ekintza jasan behar baitituzte. Baina orokorrean hauek dira dauden aukerak.






6. Motor sinkronoa
Propultsio magnetikoari buruz hitz egiten dugunean indar magnetikoekin bidez elementu bat mugitzeari buruz ari gara. Hau lortzeko eremu magnetiko konkretu batzuk beharrezkoak dira beronek sortutako indar magnetikoak propultsatu nahi den elementua nahi den indarrarekin eta nahi den abiadurarekin mugiarazteko. Gure kasuan propultsio magnetikoa motor sinkronoaren bidez lortzen da, pentsa daiteke motorra ez dela propultsio magnetikoa baina egiatan bada, propultsioaren oinarri garrantzitsua da.
Beraz propultsioarekin hasi baino lehen motor sinkronoaren funtzionamendu printzipioa azaldu beharra dago, honen forma aldaketa baten bidez propultsio magnetikoa lortuko baitelako. Motor sinkronoa korronte alterno trifasikoz elikatzen den makina bat da. Bere funtzionamenduan errotoreak duen abiadura eta estatorean harilkatuek sortzen duten eremu magnetikoaren aldakuntzaren abiadurak berdinak dira, honegatik sinkronoak deitzearena. Oinarri bezala ferra formako bi iman irudikatu behar ditugu distantzia batera jarriak, bati A deituko diogu eta besteari B. A imanak biratzen duenean eremu magnetiko birakor bat osatzen ibiliko gara, honen ondorioz A imanaren poloek B imanaren aurkako poloak erakartzen ibiliko da nahiz eta ez egon inongo lotura mekanikorik B imanak A imanaren abiadurara biratzen du. Esandako honekin argi gelditzen da zergatik motor honi sinkronoa deritzon A-ren abiadura izango baitu B imanak guztiz sinkronizatuta joanez bi imanak. Fenomeno hau bi imanekin egiten dena motor sinkronoaren oinarria da.
Motor sinkronoaren kasuan estatorea eta errotorea izango ditugu.


Guk nahi duguna errotoreak biraraztea da eta hau aipatutako oinarriarekin egingo da. Errotorea B imana bailitzan hartuko dugu non bi polo ezberdin izango dituen. Estatorea bere aldetik A imana izango dugu non eremu magnetiko birakaria osatuko den. Hau korronte alternoaz lortuko da, momentu batzuetan tentsio positiboetan egongo garelako eta beste batzuetan tentsio negatiboetan estatorean dauden harilkatuetako elektroimanen polaritatea aldatuz, hau eginez batzuetan positibo eta beste batzuetan negatibo izatea lortuko dugu, hobeago esanda hego eta iparraren posizioak aldatzen dira.
Estatoreko imanen poloak aldatzen ditugunean errotoreak dituen aurkako poloak estatoreak sortutakoei hurbilduko zaie eta hau egitean estatoreko poloak berriz ere aldatuko dira horrela errotoreko poloak besteei jarraitzen ibiliko dira. Era honetan errotoreak tentsioak sortzen dituen poloen aldaketaren abiadura berdina lortuko du sinkronismo abiadura hori lortuz.
Hau guztia tentsio monofasiko bati buruz hitz egiten ibiliko baikina bezala hari gara baina egiatan motor hauek tentsio trifasikoz elikatuak daude, hau da hiru harilkatu ezberdin daude eta hauekin polo aldaketak egitea lortzen da. Errotorea bere aldetik iman naturalez osatua egon daiteke bi polo ezberdin osatuz edota kanpotik korronte zuzenez elikatuta egon daiteke potentzia handiagoko elektroiman bat sortuz aldaezinak diren bi polo sortuz.
Biraketa prozesua trifasikoaren kasuan ondo ulertzeko grafiko baten bidez errez ulertuko dugu. Tentsioen grafikoarekin hiru harilkatuen imanen poloak zeintzuk diren jakingo dugu eta istant ezberdinetan errotoreak dituen bi poloak zein noranzko duten ikusiko da motorraren funtzionamendua ondo ikusiz.

Honela 0ºtan U faseak ez zuen imanik sortuko baina V-k eta W-k bai sortuko zuten irudian ikus genezaken bezala, eta honela jarraituz 30ºtako
tarteak hartuz ikusten dugu irudian.



Marrazki guztietan errotorean dagoen polo negatiboaren eskumatik harilkatuetan sortzen den polo positiboa dago. Honek errotorea eskumatara mugitzea ekarriko du eta honela denbora osoan bira zati bat egitean alboko poloak berriz ere pixka bat mugitu direlako. Era honetan errotoreak sinkronismo abiadura lortzen du, estatoreko tentsioen frekuentziak aldatuko bagenitu arinago edo astiroago poloak aldatuz errotorearen abiadura aldatzen ibiliko ginateke.
Azken hau motor hauei dagokion formularen bidez lortu genezake eta hau izango da guri inporta zaigun propultsio magnetikorako garrantzitsua. Frekuentzia aldatuz poloen aldaketa kontrolatuko da eta honekin abiadura.
Beraz, hau guztia azaldu ondoren propultsioa errez uler genezake. Propultsio sistemarako motor hauen oinarria erabiliko dugu. Motorra bere bi atalak hartuz zilindro forma duena era luze batean jarriko ditugu, irudian agertzen den bezala. Era honetan propultsio magnetikora hurbiltzen joango gara. Estatoreko zatia berdin jarraituko du estatiko, propultsioa eman behar den tokitik zehar linealki banatuta joango da. Errotoreko zatia, berriz, propultsatu nahi den elementuan jarrita joango da, era honetan motor sinkrono batetik motor lineal batetara pasa gara eta propultsio magnetikoa deritzona baimenduko duen sistema izango dugu. Irudian azaldutako azken bi zati hauek ondo bereiz ditzakegu.
Kolore berdez dagoena estatoreko harilkatuak dira eta gorriz dagoena berriz errotoreko polo aldaezineko imanak dira.


Motorrari dagokionez azaldu dugu errotorearen mugimendua poloen arteko erakarpenaren ondorioz ematen den fenomenoa dela, orain propultsioaren kasuan ere mugimenduaren zergatia ere berdina izango dugu.
Bidetik zehar dagoen estatoreko harilkatu guztiak tentsio trifasikoaz elikatzerakoan aldakorra den eremu magnetiko bat osotuko dute. Beste era batera esanda harilkatuetan sorturiko polo magnetikoek balioz aldatzen joango dira eta polo hauek errotoreko, trenaren, polo aldaezinak erakarriko dituzte. Erakarpen hau ematen denean trena mugitzen hasiko da aurrerantz baina behin aurrera mugitu den zati hori mugitzean estatoreko, bideko, poloak berriz ere balioz aldatu egingo dira aurreko indar berdin bat sortuz eta trenak aurrera mugitzen jarraituko du.
Ikusten denez trenak estatorean ematen diren polo aldaketen abiadura jarraitzen joango da, motor sinkronoaren antzera. Polo aldaketa honen arabera trenak abiadura bat edo beste izango du beraz motor sinkronoan gertatzen zen bezala errotoreko, treneko, abiadura tentsio trifasikoak duen frekuentziaren arabera egongo da.


Frekuentzia handiagoak jartzen baldin badira poloen aldaketak arinago emango dira eta errotorea, trena, beti bere aurkakoa den poloaren bila joango da, beraz bere abiadura handituko da aurkako polo hori aurkitzeko asmoarekin. Esan dezakegu beraz trenaren abiadura kontrolatzeko eremu magnetikoaren aldakuntza kontrolatu behar dela. Eta hau frekuentzia kontrolatuz egingo dugu, frekuentzia txikiak abiadura txikietarako erabiliko da eta handitzen joanez gero azeleratzea lortuko da.










Konklusioa
Suertatutako gaiari buruz informazioa pilatu, aztertu eta hemen aurkeztu dudan txostena burutu ostean, esan daiteke eremu magnetikoak eskaintzen dizkigun aplikazioak zeharo interesgarriak suertatzen zaizkigula, nahiz eta oraindik bide luzea egon ibiltzear. Enbor bezala hartutako tren magnetikoez dugu orain arte garatuen dagoena, edo ezagunena behintzat. Urteak daramatza jada puntan, batez ere Alemania eta Japonen, baina hala ere jaioberria dela esan dezakegu oraindik. Sarreran aipatutako energia pilatzeko sistemak eta kojinete magnetikoen erabilerak ere hasiberriak dira, eta oso interesgarriak. Hamaika harresi daude gainditzear, haien artean eremu magnetikoak berezkoa duen ezegonkortasuna, era estatikoan erabiltzea zailtzen duena. Oraindik denbora beharko du, eta batez ere garapen, ikerkuntza eta berrikuntza taldeen interesa.

JM.A

OSTADARRAK

Zer da?:

Ostadarra, gertaera optiko eta meteorologiko bat da, zeruan jarraikako argi zerrenda bat eragiten duena, eguzkiaren izpiek Lurreko atmosferan aurkitzen diren hezaetasun tanta txikiak zeharkatzen dituztenean. Forma, arku koloreanitz batena da, gorria kalnpoalderantz era morea barrualderantz. Ez da hain ohikoa ostadar bikoitza, bigarren arku bat duena, ilunagoa eta koloreen ordena alderantziz duena ikustea.

Koloreen zerrenda: gorria, laranja, horia, berdea, urdina eta morea.

Argiaren maiztasun deskonposaketaren ondorioz agertzen dira oinarrizko koloreak eta horien arteko nahasketaren ondorioz beste hiruarak nahiz eta tradizionalki zazpi kolore aipatzen diren, urdinaren eta morearen artean anila jarriz.

Nola sortzen dira?:

Ostadarra agertzen da euria egiten duenean, argi izpi bat ur tanta batean "sartzean" hain zuzen. Ur tanta hori argi izpia deskonposatzen dukolore guztietan eta era bereran desbiatzen du. Errefrakzio hauen ondorioz izpi hau itzultzen da eguzkia dagoen tokirantz.

Ur tanta hori prisma baten antzera jokatzen du: lehenengo errefrakzioan izpieak dituen koloreak separatzen ditu eta bigarrenean handiagotzen du separazio hori.

Ostadar bat ikusteko baldintzak:

Ikuslea, euri tanta esferikozko euri artean (euri uniformea) egotera mugatzen da. Posible da ikusleak, euria, bera dagoen tokian uniformea ez dela uste izatea, baina bai izan behar du ostadarra egongo litzatekeen tokian. Eta noizdira tanta esferikoak? Tantak, esferikoak dira, abiada konstante edo uniforme batetan erortzen direnean. Hau posible da grabitate azelerazio uniformea dela betetzen denenan, tantak, orduan, gutxiengo azaleran gehiengo bolumen bat hartzen du (esfera). Bakarrik baldintza hauetan da posiblea tanta barneko argi zabaltza, eta beraz, ostadar eta esferaren aldaketan ezberdinak izango dira. Horregaitik ez da ikusten ostadarra eta eguzkian dagoen oro.

Garrantzitsua da eguzkiaren altuera ikustea, batek ostadar bat ikusten duenenan beste batek ostadar horretaz ikusiko duena jakiten laguntzen baitu: eguzkia zenbat eta beherago egon ostadarren tontorra altuagoa izango da , eta alderantziz.

Nola osatzen da ostadar primarioa?:

Argi horia da bere jatorrizko ibilbidearekiko 138 gradutara zabaltzen dena.Gainontzeko koloreen argia, pixka bat ezberdiak diren angeluetan zabaltzen da. Ostadareeko kolore gorria, 138 gradu baino zertxo bat gutxiagoko norabide batetan zabaltzen da, argi morea,tantetatik, angelu handiago batetan irtetzen den biratetan. Ostadarra "egiten" duten moduko izpi batek, bere norantza hiru aldiz aldatzen du euri tanta batetan zehar mugitzen ari den bitartean: Lehenik, tanta sartzen da, pixka bat errefraktazea eragiten duena. Orduan, tantaren kontrako muturrerantz mugitzen da, eta honen barne aurpegian islatzen da. Azkenik, berriz errefraktatzen da, euri tantatik banadutako argi bezala irtetzen denean. Koloreetan deskonposatzea posible da, ur tantaren errefrakzio indizea, uhin luzera bakoitzerako, ostadarraren kolore bakoitzerako, pixka bat ezberdina baita.

Eguzkiaren argia, euri tanta askotatik irtetzen da aldi berean. Eragin konbinatua, euri tanta askok zabaldutako argi dizdira txtikien mosaiko bat da, zeruan arku bat bezala zabaldua. Tanten forma eta tamaina ezberdinek, ostadarren koloreen intentsitateengan eragina dute. Tanta txtikiek, ostadar zurbil bat eta pastel tonalitateak dituzten kolorekoak egiten ditzte eta tanta handiek aldiz, kolore oso biziekoak. Distortsio honek, ostadarraren isatzak tontorrak baino kolore biziagoak izatea eragiten du.

Ostadar bikoitza lehena baino kolore ahulagoak ditu eta koloreak alderantzi ditu ordenatuak.

EGILEA: Oihane S.C

ANTIMATERIA

1930ean Paul Dirac fisikari britainiarrak elektroiak eremu magnetiko eta elektrikotan nola higitzen ziren azaltzen zuen teoria kuantikoa osatu zuen.


Einstein-en "Erlatibitate Bereziaren Teoria"rekin bateragarri den lehen teoria kuantikoa izan zen Dirac-en hau. Dirac-en ekuazioek elektroia deskribatzen zuten, baina, aldi berean, elektroiaren masa bera zuen baina kontrako karga zuen beste partikula bat ere deskribatu zuten. Eta are gehiago, kontrako partikularik gabe elektroia azaltzerik ez zegoela ere bai. Partikula berezi hura positroia zen, deskribatu zen lehen antipartikula. 1931. urtean beste zenbait esperimentuk Dirac-en teoria berretsi zuten eta positroia fisikoki detektatu ahal izan zen.

Baina Dirac-en teoria ez dagokio elektroiari soilik, materia osatzen duten partikula guztiei dagokie. Partikula-mota bakoitzak bere antipartikula dauka: honek masa bera du, eta propietateak ere ia berak ditu; aldatzen den bakarra karga elektrikoa da. Partikularen karga positiboa bada, antipartikularena negatiboa izango da, eta alderantziz. Partikulak deskribatzeko balio duten lege fisikoek antipartikulak ere deskribatzen dituzte; materia eta antimateriaren artean, beraz, ez dago desberdintasun handirik.

Guk ezagutzen dugun, mundua, ordea, materiaz osatuta dago, baina ez antimateriaz. Zergatik ote? Partikula batek eta dagokion antipartikulak topo egiten dutenean, elkar deuseztatzen dira. Unibertsoaren sorreran materia- eta antimateria-kantitate bera zegoela uste da; gaur egun, ordea, oso antimateria gutxi dago. Zergatik? Zer gertatu da antimateria horrekin guztiarekin? Galdera horiek buruhauste-iturri dira oraindik zientzialarientzat.

Antimateria berari zegokion materiarekin batera deuseztatu izan balitz, unibertsoa ez litzake gaur egun dena izango, hau da, ez litzateke materiarik egongo; materia eta antimateriaren arteko desoreka, beraz, ezagutzen dugun munduaren propietatea da.



http://www.youtube.com/watch?v=xpSaH-qSQYw
http://www.youtube.com/watch?v=tdij3SmUUfg

J.R.U

Zergatik irtetzen da coca cola, mentos bat barrura botatzerakoan?

Coca cola light botila hartu eta barnean Mentos markako zenbait karamelo sartuz gero, inolako irabiaketarik egin gabe, hainbat metrotara helduko den geiser itxurako txorro bat lortzen da. Honen arrazoia kimikoa dela iruditu arren, baditu ere zeinbat fenomeno fisikarekin lotuak direnak:


Azalpen zientifikoa

Ipar Karolinako unibertsitateko zientzia talde batek aurrera eramandako ikerketen arabera, mentosaren gainazal zimurtasuna eta botilaren hondora heltzeko duten azkartasuna dira erreakzio honen errudunak.


Azterketa hau egiterako orduan hainbat froga egin ziren; horien artean: Coca cola light mentos etxeko menda eta fruitu zaporeko karameloekin, konpainia desberdinetako karameloak erabiliz, platerak garbitzeko garbigarriarekin, gatza, harea...


Experimentua egiteko orduan, botilak bertikalarekiko 10º inklinazioarekin kokatu zituzten eta txorroen ibilbideak grabatu egin ziren. Taldeak masa galera eta gozokiaren gainazalaren zimurtasuna aztertu zituen, era berean.

Hurrengo bideoan ikus daiteke egindako esperimentua:







Froga honetan ondorengo emaitzak lortu ziren: hobekien erreakzionatzen duten elementuak Coca cola light eta mentos karameloak dira, lortutako irispen horizontala 7 metrokoa izan zen. Bai kafeina gabeko Coca colak bai kafeinadunak emaitza berdinak eman zituzten; hortik, kafeinak ez du inolako paperik erreakzio honetan. Honez gain, hasieran eta amaieran pH-a neurtu zen eta aldaketa eza gauzatu zenez, azido-base erreakzioen hipotesia deuseztatuta geratu zen.

Bestalde, txorroaren azkartasuna CO2 -zko burbuilen hazkundean eragiten duten faktoreen menpe dago. Mentosak gainazal zimurra izatea eta arabiga deritzon goma batez osatuta egotearen ondorioz burbuiak sortzea dakar: ur molekulek hidrogeno loturak dituzte eta CO2 burbuiletan geruzak osatzen dituzte. Burbuila gehiago lortzeko beharrezkoa da ur molekularen loturak apurtu eta gainazalaren tentsioa txikitzea. Esan bezala, efektu hau Mentosaren ezaugarriek lagungarri egiten dute.




Mikroskopio bidez ateratako argazki honek mendazko (ezkerraldean) eta fruitu zaporeko (eskuinean) mentosen gainazal zimurrak erakusten dizkigu.










Bestalde, Mentosak dentsitate handikoak dira eta oso arin urperatzen dira burbuilak sortuz, txorroaren oinarri bezala funtzionatu eta erreakzioa eragingo dutenak.

Txorroaren azkartasunean badago beste faktore garrantzitsu bat era oso zuzenean duena: botilaren irteerako zuloaren tamaina. Hau da, zenbat eta diametroa txikiagoa izan sortuko den geiserrak altuera handiago bat lortuko du. Honek azaltzen digu, pertsona batek mentosak eta coca cola janez gero, ez dela inolako geiserrik egingo bere urdailean, ahoaren tamaina nahiko handia delako. Hala ere, guztia kantitatearen menpe dago.

Hurrengo bideoan, nahasketak sortzen dituen fenomeno harrigarriak ikus ditzakegu, lehen pertsonan ziurtatuta:

Iñigo O.L.

Zergatik sortzen da Aurora Boreala?

Zer da Aurora Boreala?

Aurora Boreala zeruan sortzen den distira bat da, gehienetan zona polarretan sortzen dena, horregatik Aurora Polar moduan izendatzen dute zientzialari batzuk. Gauean sortzen da, neguan, urtarrilean eta otsailean bereziki, baina martxoan, apirilean eta azaroan ikus ditzakegu, oso arraroa izanda ere. Ipar hemisferioan Aurora Boreal izenarekin ezagutzen da, eta hego hemisferioan, aldiz, Aurora Austral izenarekin.

Kolore eta forma askotarikoak izan ditzakete, zeruan dauden bitartean etengabe aldatzen direnak. Gaua hasterakoan, arku itzurako formak dituzte, luzeak eta finak direnak, gehienetan mendebalde-ekialde norabidearekin. Gaua aurrera doala, arku horiek distiratsuagoak bihurtzen dira, eta haien mugimendua aldatzen da, ondak edo kizkurrak sortuz. Gauaren aldi honetan zerua osoa iztali dezakete, forma harrigarriak eta distiratsuak sortzen dituzten bitartean. Gaua amaitzen ari denean, poliki-poliki itzaltzen dira, egunsentia heldu arte. Eguzkiak argia ematen duen bitartean ezin ditzakegu Aurorak ikusi eguneko argiaren ondorioz.

Koloreari dagokionez, berdeak eta horiak izaten dira normalean, baina gorriak, violetak edo berdeak izan daitezke, beste kolore batzuen artean. Kolorea zeruan dauden oxigeno, helio eta nitrogeno partikulak sortzen dute.

Aurora Polarraren jatorria.

Kargatutako partikulak (protoiak eta neutroiak) Lurraren eremu magnetikoak mugituz atmosfera erasotzen dituzte poloen hondoan. Mugimendu horrek sortutako energia atmosferan dauden nitrogeno eta oxigeno atomoak mugiarazten ditu, energia kantitate handiak sortuz, geroago nitrogeno eta oxigeno atomo horiek energia galtzen dutenean, energia hori bueltatzen dute argi forman.

Kargatutako partikula horien jatorria oso konplexua da, Eguzkitik baitatozte. Eguzkiak etengabe partikulak botatzen ditu unibertsora, Eguzkian gertatzen diren prozesu oso energetiko batzuen ondorioz. Partikula horien igorpen konstante horri "Eguzki haizea" deitzen zaio.

Eguzki haize horretik datozte Lurraren atmosferara heltzen diren kargatutako partikula horiek, Aurora Polarraren eragileak. Beraz, partikula horiek atmosfera sartzean eta gutxi gora-behera lurrazalatik 95 km-ra sortzen da lehen azaldutako prozesu hori, Aurorak sortuz.

Hona hemen YouTuben dagoen bi bideo jarri ditut, nahiz eta ingeleses egon, Aurora Polarrak zer diren azaltzen dute. Bigarren bideoan Aurora Polarren eta Lurraren eremu magnetikoaren erlazio azaltzen da.

http://www.youtube.com/watch?v=Z7kqueltv00&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=YJBrMXSn-hU

Aurora Polarra ikusteko leku onak.

Alaska:

Kanada:

Groenlandia:

Finlandia:

Aurora Polarrak ikusteko leku onak hurrengo leku hauek dira: Antartida, Groenlandia, Eskandinabiako lurraldeak, Kanada eta Alaska dira, beste leku batzuen artean. Lehen esan dudan bezala Aurorak poloen inguruan sortzen dira, horregatik lehen azaldutako lekuetan ikusi ditzakegu.

Egilea: EGL

NOLA LORTZEN DA SOINUA CD BATEAN INSKRIBITZEA?

Gaur egun ezagutu eta erabiltzen dugun disko konpaktua, Philips-ek sortu zuen 1980 hamarkadan Sony-ren laguntzarekin eta bi urte beranduago merkaturatu zen lehenengo aldiz, horrela musika formatu digitalean gordetzeko asmoz. CD bat 12 cm-ko diametroa duen disko zirkular bat da, erdian zulo bat eta 1.2 mm-ko sakonera duena.

- CD baten fabrikazioa:

CD baten grabaketarako, lehengo disko maisua deitzen den molde bat egin behar da. Horretarako, laser oso ahaltsu bat erabiltzen da bertan zuloak egiteko eta zulo horiek, informazioa gordetzen dute. Ondoren, molde horrekin kopia guztiak egiten dira.

CD baten osagai garrantzitsuena 1.2mm-tako sakonera duen polikarbonatozko pieza zirkular bat da. Lehenago egindako moldea erabiliz, pieza honetan zuloak kopiatzen dira presio bidez. Zulatutako zatiak pit bezala ezagutzen dira, eta zulatu gabe gelditutakoak berriz, land. Zulaketaren ondoren, polikarbonatozko pieza 125nm zabal den aluminiozko pieza batez estaltzen da eta horren gainean akrilikozko pieza garden bat jartzen da babes moduan. Azkenik, etiketa bat jartzen zaio akrilikoaren gainean.

Hona hemen fabrikazio prozesua hobeto ulertzeko bideo bat:


http://www.youtube.com/watch?v=oazfAET3WX4

- CD baten funtzionamendua:

CD bat irakurtzerakoan, land eta pit horiek zero eta batera pasatzen dira, ordenagailuak ulertu ahal izateko. Horretarako beharrezkoa da CD irakurgailuetako laser argia. Laser argi hau potentzia baxuko argi infragorria da eta CD-aren azpiko aldera zuzentzen da. Argiak pit bat aurkitu badu orduan islatutako argia oso txikia da. Bestalde, land batekin topo egiten badu argi asko islatutako da. Argi hori diodo batek aztertzen du jasotako argi kopuruaren arabera eta irakurketa egin ondoren CPUari zerokoak edo batekoak itzultzen dizkio.

CD-ak pista bakarra du, espiralean, CD-aren erdialdetik hasi eta kanpoaldean amaitzen dena. Espirala oso estua da, eta gainera buelta bakoitza eta aurrekoaren arteko distantzia ere oso txikia da, horrela informazio asko gordetzea lortuz.

- CD motak:

Gaur egun, CD-a oso hedatuta dagoen memoria unitate bat da. Hala ere, mota bat baino gehiago daude eta bakoitzak ezaugarri desberdinak ditu:

• CD-ROM: Compact Disc Read Only Memory. Datuak eta programak biltzeko CD-aren aldaera teknologikoa da.
• CD-R: compact disc recordable. CD-ak datu handiak gordetzeko baliagarriak dira. Hala ere, lehen ikusitako fabrikazio prozesuaz, grabaketa fabrikan bakarrik egin daiteke eta hori ez da oso erosoa. Horretarako sortu ziren CD-R ak. Horrela, CD-R bat etxeko ordenagailu batetik grabatu daiteke. Honen alde txarra, behin grabatu ondoren ezin daitekeela ezer ezabatu edo aldatu da. Hala ere, behin baino gehiagotan grabatu daiteke, memoria guztia bete arte.
• CD-RW: Compact Disc Re-Writable. CD klase honekin lortu zen CD-R-arekin egin ezin zena, hain zuzen ere, gordetako informazioa ezabatu eta berriro bertan beste zerbait gorde ahal izatea.

A.B.M.

Ginebrako CERN, LHC

1954ko irailaren 29an Europako 12 herrialdek gaur egun oraindik martxan dagoen biltzarra sortu zuten. Biltzar honen bitartez Ginebrako fisikako laborategia eta beste hainbat ikerketa egite proiektuak aurrera eraman dituzte. Gaur egun biltzarrak 20 estatu kide ditu, finantza eta antolakuntzaz arduratzen direnak. Horrez gain beste 28 herrialdetako zientzialariak proiektuetan parte hartzen dute.



Biltzar honen bitartez Ginebrako CERN( Conseil Européen pour la Recherche Nucleair) sortzea posible izan zen. Laborategi honen lehen arrakasta zientifikoa 1984an eman zen, Carlo Bubbia eta Simon Van der Meer zientzialariek Fisikako Nobel Saria jaso baitzuten bosoiak aurkitzeagatik (oinarrizko partikula hipotetikoak dira). Esan beharra dago hau ez zela izan aurkikuntza bakarra, beste hainbat Nobel Sari eman baitira bertako zenbait langileri.



Hala ere guri interesatzen zaiguna CERN aren osaketa eta orainaldian asko entzuten hari garen LHC a direla. CERN a Suitza eta Frantzia bitartean dago eta munduko partikula azeleragailu handiena dauka (beste hainbat gauzen artean). Bi zati nagusi bereizi daitezke bertan:CERN Suitza eta Frantzia arteko mugan dago, Genevatik gertu. Zenbait partikula-azeleratzaile ditu:


• LEP(Large Electron-Positron Collider)
• LHC(Large Hadron Collider)

http://www.youtube.com/watch?v=HpXw667wntk

LHC a munduko partikula azeleratzaile handiena da eta 27 kilometroko diametroa dauka eta lur-azpian dago kokatuta. Bere helburua, zenbait partikularen talka eta gero lortutako egoera lortu eta aztertzea da, horrela unibertsoa sortu zuen Big-Bang a hobeto aztertu eta ezagutu ahal izateko eta Higgs bosoia aurkitzeko. Ez da ziurra bosoi hori existitzen denik, hala ere itxaropena daukate eta existituko balitz objektuek materia izatearen arrazoia lortuko lukete eta horrela beste hainbat eta hainbat teoria frogatuko lituzkete.


Duela pare bat aste, goian esan bezala, zenbait urte eta akats askoren ondoren partikulen arteko talka lortu zuten, baina hala ere emaitza hobeak espero dituzte. Hasteko partikula bat sartu zuten eta azeleratzen joan ziren, ondoren aurkako norantzan beste partikula bat sortzeko. 7TeV eko energia lortu zuten baina hala ere energia handiagoak lortzea espero dutela aitortu dute nahiz eta lortutako aurrerapaso izugarria dela aipatu behin eta berriz.


Gero eta hurbilago gaude unibertsoaren sorreratik eta gauzak hobeto ulertzetik.

Informazio gehiagorako

http://science.portalhispanos.com/wordpress/?p=7330

Y.A.A.