Giza begia eta ikusmenaren anormaltasunak

Sistema optikorik garrantzitsuena da eta ia forma esferikoa dauka.

Giza begia dioptrio esferiko batez eta lente batez (kornea eta kristalinoa, hurrenez hurren) eratutako sistema optikoa da. Sistema optiko honek objektuen irudi errealak eta alderantzikatuak sortzen ditu erretinan.

Begiaren itxura 2,5 cm inguruko diametroa duen esferarena da gutxi gorabehera, esklerotika deritzon mintzaz inguratua; hau gardena da aurrealdean eta kornea deitzen zaio.

Argiaren sarrera begian iris deritzon diafragma batek erregulatzen du eta honek irekidura zirkular bat du, begi ninia deritzona. Irisaren atzean eta berau ukitzen duela lente konbergente biganbil bat dago, kristalinoa, eta konbergentzia aldakorra dauka zilio-muskuluei esker. Hauek kristalinoaren aurpegien kurbadura handiagotzea edo txikiagotzea eragiten dute.

Kornearen eta kristalinoaren artean likido bat dago umore urtsua deritzona. Kristalinoaren atzean, begi globoa betez, beste likido bat dago; umore beirakara.

Argi izpiek, kornea, umore urtsua, kristalinoa eta umore beirakara zeharkatu eta erretinan erasotzen dute. Erretina begiaren barruko estalkia da eta bertan konoak eta bastoiak deritzen zelula hartzaileak daude, hauek argiarekiko sentikorrak direlarik. Zelula hauek nerbio optikoari konektatuak daude eta horrek garunera bidaltzen du nerbio seinalea. Begiko erretinan objetuen irudi erreal eta alderantzikatuak eratzen dira.

Kono eta bastoien banaketa ez da uniformea erretina osoan zehar. Badago 0,25 mm-ko eskualde txiki bat, fobea deritzona, non bertan konoak bakarrik agertzen dira; hau da erretinaren zatirik sentikorrena. Objektu bati begiratzen diogunean, begiak objektuaren irudia eremu horretan eratzeko moduan enfokatuko du.

EGOKITZAPENA

Distantzia ezberdinetan dauden objektuak enfokatzeko kristalinoan ematen den distantzia fokalaren aldaketari deitzen zaio egokitzapena.

Zilio muskuluek jasaten duten nahigabeko prozesu bat da. Aztertu dezagun nola ematen den prozesu hau:

1.- Suposa dezagun objektua begitik oso urrun dagoela. Hau da, . Egoera honetan zilio-muskuluak lasaitu egiten dira eta lentea (kristalinoa) findu egiten da. Kristalinoaren fokua erretinan kokatzen da eta irudia bertan sortzen da.

Lente finen ekuazioaren arabera konprobatu dezakegu egoera hau:

bada, orduan eta .

2.- Objektua begira gerturatzen badugu eta kristalinoak ez badu bere distantzia fokala aldatzen irudia nahasia ikusten da ez bait da erretinaren gainean enfokatzen, atzerago baizik.

3.- Kontuan harturik kristalinoa eta erretinaren arteko distantzia beti berdina dela, hau da, s'=kte, zera dugu.

Objektua gerturatzean (ez ahaztu s-k ikur negatiboa duela) atalaren balioa geroz eta handiagoa izango da eta, ondorioz, handitu egin beharko da, kristalinoaren distantzia fokala txikiagotuz.

Hau dela eta, zilio muskuluek kristalinoa konprimatuko dute bere dioptrioen kurbadura erradioa txikiagotuz eta, ondorioz, distantzia fokala txikituz. Horrela irudia erretinaren gainean enfokaturik geratzen da.

Baina egokitzapenak muga bat du; objektua begira gerturatzen badugu, distantzia batetik aurrera ez dugu bere irudia garbi nabarituko. Begiak argi enfokatzen duen punturik hurbilenari HURBILEKO PUNTUA esaten zaio. Distantzia hau pertsona batzuetatik beste batzuetara eta adin ezberdinen arabera aldakorra izaten da. Gazte baten kasuan 25 cm-koa izaten da gutxi gora behera.

Bestalde, URRUNEKO PUNTUA, pertsona batek objektuak argi bereizten dituen distantzia maximoari deritzo. Begi «normalaren» kasuan infinituan dago puntu hori.

IKUSMENAREN ANORMALTASUNAK

Begiko sistema optikoan dauden atal ezberdinen arteko erlazioa ez da beti egokia izaten. Honen eraginez funtzionamendu akats batzuk sortzen dira, eta egokitzearen tartean aldakuntzak sortzen dira.

• PRESBIZIA:

Adinarekin azaltzen den gaitz honetan murriztuta dago kristalinoaren egokitzapen ahalmena. Urruneko puntua ez da aldatzen baina hurbileko puntua zerbait urrutiago kokatzen da. Beraz, presbizia edo «bista nekea» duten pertsonek ondo ikusten dute, gertura begiratzen dutenean ezik.

Akats hau lente konbergenteen bitartez konpontzen da. Merkatuan hiru motatakoak izaten dira: «hurbileko bista»-rako lenteak (txikiak dira eta urrutira begiratzeko bere gainetik begiratzen uzten dute), lente bifokalak eta lente progresiboak (lente hauek distantzia fokal ezberdinak dituzte).

• MIOPIA:

Urrutiko objetuak garbi ikusteko zaitasuna da, begiaren gehiegizko konbergentziaren ondorioa da. Hau dela eta, urrutiko objektuak kristalinoa eta erretinaren artean enfokatzen dira eta, ondorioz, ez da irudi garbia jasotzen. Izpien fokatze zuzena erretinaren gainean ahalbidetzen duten lente dibergenteen bidez zuzentzen da.

Konbergentzi handi horren ondorioz hurbileko objektuak enfokatzeko arazorik ez ditu izaten. Miopeak hurbileko puntua oso gertu dute eta, ondorioz, gertuko bista hobea dute begi normalak baino.

• HIPERMETROPIA:

Begiaren konbergentzi gabeziak eragiten duen gaitza da. Irudia erretinaren atzean eratzen da, infinitu optikoan dauden objetuentzat. Akats hau begi globo laburregiak sortzen du gehienetan baina kornearen kurbadura txikiegiak ere sor dezake. Hipermetropeek zailtasunak izaten dituzte hurbilekoa ikusteko ( puntu hurbila 25 zm baino urrunago baitituzte), eta fokatze zuzena emango dioten betaurreko konbergenteak behar ditu.

• ASTIGMATISMOA:

Akats hau agertzen da kristalinoa edo kornea erabat esferikoak ez direnean. Horrelakoetan objektu puntualen irudiak lerro laburrak bihurtzen dira. Horregatik begi astigmatiko batek ezin ditu garbi bereizi zuzen paraleloak, txirrindu baten gurpilen erradioak,...eta abar.

http://www.hiru.com/fisika/fisika_05300.html

http://www.educaplus.org/luz/lente1.html

Egilea: ALL

Einstein eta argia.

Bideo hauetan Carl Saganek asalpen oso ona ematen du argiaren iguruko gertaeraz. Hau azaltsen da bi bideo hauetan:

Einstenek bere buruari galdetu egin zion nolako aldaketak gertatuko ziren argiaren abiadura izanda eta galdera honetatik bi idei oso garrantzitsuetara eldu zen.
Einstenek mekanika klasikoari aldaketak erakarri zion. Gizon honek argi hutsi zuen abiadura handietan lan egiten bada erregela batzuk ulertu egin behar dira, erregela hauei errelatibitatearen teoria deitu zion. Objetu baten argia BETI abiadura berdinean mugitu egingo da, mugitzen edo geldirik badago eta ez da objetuaren abiadura eta argiarena gehituko. Ezin daiteke argiaren abiadura gainditu ez berdindu, limite kosmiko antzera izango da, unibertsoko erregela fundamentala.
Argiaren abiadura sistema erreferentzi inertsial guztietan berdina da.

Argiaren abiadura hutsean "c" konstante unibertsal bat da eta argi iturriaren mugimenduari independentea, hau da argi iturria mugitzen bada ez du argiaren abiadura aldatuko baina bai efektu adierazgarri batzuk sortuko ditu.
Norbaitek argiaren abiadurara ezin da mugitu, baina %99,9-ra mugituko balitz efektu batzuk jasango ditu. Bidaiari horren kanpo bisuala estutuko zen (bideoaren antzera) eta guztia argiaren abiadurara (argiaren abiaduraren %99,9-ra) mugitzen dela irudiko zaio. Bidaiaria ikusten duen edonork ahurrez ahurre ikusten badu urdinez tintatua dagoela irudiko zaio, ondotik pasatzerakoan bidaiaria estutua dagoela irudituko zaio eta urruntzean gorriz tintatuta dagoela. Kolore urdina uhin longitude txikia delako ematen da eta gorria uhin luzera handia delako, hau Doppler efektuaz esagutzen da.
Doppler efektua ez da gertatzen den efektu adierazgarri bakarra, bidaiariak denboraren dilatazioaren paradoja jasango du. Bidaiariarentzako minutuak edo horduak bakarrik pasatu direla irudiko zaio baina besteentzako hilabeteak edo urteak pasatu dira. Argiaren abiaduran mugitzen diren partikula atomikoak deterioro txikiagoa jasaten dute.
Hau jakinda, gizakiak argiren abiadura mugitzeko espazio ontzia asmatzen badu eta zenbait urte ematen baditu planeta batera bidaiatzen eta itzultzen etxera eltzerakoan tripulazioak ezagutzen zuten gendeak urte hoiek jasango dute baina tripulazioak egun batzuk bakarrik.

Egilea: AsierRL

Neutroi Izarrak

Neutroi izarrak, izar supergigante bat behin bere erregai nuklearra bere nukleoan agortu duenean, eta estanda egin duenean supernova tipo II batean sortzen da. Izar hauek nagusiki neutroiez konpozatuta daude, baita protoiez eta elektriez eta bere azaleta burdinez konposatuta dago.

Supernobaren masa izan behar da 9-10 masa solar baino handiagoa. 9 edo 10 masa solar baino gutxiago dituzten izarrak bihurtzen dira "Enanas Blancas" eta hauek baino masa handiago dituztenak kolapsatzen dira eta zulo beltzetan bihurtzen dira.

Masa solarra: izarren eta beste objetu masiboen tamaina neurtzeko unitatea astronomian eta astrofisican. Masa solar unitate batek Eguzkiaren masaren berdina da. Eguzkia erreferentzi modura hartzen da Lurratik urbilen dagoen izarra delako.

1 masa solar --> 1,9891 x 10*30



Neutroi izar normal baten masa dago 1,35 eta 2,1 masa solarren hartean eta bere erradioa 10-20 Km ( gero eta masa gehiago gero eta erradio txikiagoa)

"Enana Blanca" batek "Chandrasekhar"-en limitera heltzen bada, 1,44 masa sola, kolapsatu egingo da eta neutroi izar bat bihurtuko da.

Supernoba labur baten ondoren, nukleo konpakto eta hiperdensoa geratzen da (burdinezkoa eta beste materialez konposatuta). Nukleo honek jarraitzen da konprimitzen eta berotzen. Bere masa handiegia denez, elektroiak ezingo dute kolapsoa gelditu eta dentzitatea handitzen jarraitzen du. Generalki, neutroiazioa gertatzeko (elektroien eta protoien konbinaketa neutroiak emateko) behar den dentzitatea 2,4 x 10*7 g/cm*8 -koa da (limite Coulombiarra gaindituz).

Honen temperatura handitzen da 3x10*9 Kelvin-etara. Balio honetan fotoiak hain energetikoak direnez burdin nukleoak apurtu dezaketela, fotodesintegrasio prozesu bat sortuz. Partikual hauek karga gutxiago izanez, elektroiak erakartzen dituzte eta nukleoen barruan sartzen dira, protoiekin konbinatuz.

Fotodesintegrazioa izarra izozten du eta elektroien kopurua geisten da nukleotan sartzen diren einean, honek presioa geisten du eta kolapsoa azeleratzen du.

Prozesua jarraitzen du honela, neutroien degenerazio dentzitatera heldu harte, hauda 10*14 g/cm*8. Momentu honetan ia izarraren masa osoa neutroietan transformatu da. Neutroi degeneratuen nukleoa izan behar du 3 masa solar baino masa txikiagoa. Limite hori gainditzen badu, neutroien izarra ezin da gelditu eta uzte denez zulo beltz batean transformatu ahal da. Teorikoki neutroien izar eta zulo beltz baten harteko fenomenoa ,"quarks izarra" dela ezaten dute zientifiko batzuek, nahiz eta komprobatuta ez egon.

Egilea: ARL

Grabitatea, zer da?

GRABITATEA, ZER DA?

Grabitatea gorputz batek jasaten dituen bi azelerazioen batuketa da. Alde batetik planetak edo sateliteak gorputzarengan reagiten duen erakarpen azelerazioa eta bestetik planetak edo sateliteak biratzean sortutako azelerazio zentripetua. G hizkiaz adierazten da eta bere balioa9,80665 m/s²-koa da .

Zergatik balio hau?

Balio hau batezbesteko bat da balio altuenetik (9,832 m/ s² poloetan) balio baxuenera (9,789m/ s² ekuatorean) doana.

Edozein tokitako grabitatea kalkula dezakegu formula honen bidez:

Non go grabitate estandarra den.

Guztiok dakigu zer egin zuen Newton-ek eta zein esperimentutan oinarritu zen grabitatea frogatzeko (ez, ez da soilik sagarrean oinarritzen). Baina badaude grabitateari buruzko beste esperimentu ezezagunak ( ikasle gehenontzat behintzat) eta bitxiak:

· Pound eta Rebka-ren esperimentua: Grabitazio handiko eremuetan argiaren frekuentzia gutxitzen da.

· Grabitate handiko eremuetan dauden erlojuak orduak astiroago neurtzen ditu grabitaterik ez duen eremuetan kokaturik daudenak baino.

· Shapiro efektua: Eremu grabitatorio handi bat igarotzeko seinale ezberdinak denbora ezberdinak behar dituzte.

Txapa honen ostean ikus ditzagun grabitatearekin zerikusia duten bitxikeria, argazki eta bideo batzuk:

1. 1. Zergatik ezin dute espazioan dauden astronautek korrokadarik bota?

Grabitatearen gabeziak ez du usten urdailean dauden likidoak eta gasak banatzea eta beraz, gas horiek konporatzea ezinezkoa egiten da.

2. 2.Zergatik da errezagoa atletismo record bat lortzea Madrilen Moskun baino?

Grabitatean latitudearekin handitzen da. Mosku Madril baino latitude handiago batean dagoenez, g(mosku) > g(madril). Horrela, korrikalaria gehiago pisatzen du Moskun eta zailagoa da abiaduran handiz korrika egitea.

Uraren portaera grabitate zero-n:

http://www.youtube.com/watch?v=vaXIKpDhGyA

http://www.youtube.com/watch?v=RKVNvnXBMvk

GRABITATE MAXIMOA:

Grabitate maximoa non lortzen da?

Zuzenagoa izango zen esatea eremu grabitatoio maximoa non lortzen den.

Guztiok noiz edo noiz zulo-beltz hitza entzun dugu, baina seguruenik ez dakigu zehazki zer den.

Zulo beltza espazio-denboraren eremu finitu bat da, bere bornean dagoen masa kantitate handi batek osatu duena. Dentsitatea bertan izugarri handia da eta horrek eremu grabitatorio sendo bat sortzen du, edozein partikula ( argi fotoiak ere!) beregana erakartzeko gai dena.

Gogoratu eremu grabitatorioaren formula:

Hona hemen, zulo beltzen argazki batzuk:

http://www.youtube.com/watch?v=3QYVUvm3Uc4

PATRICIA B.

ISPILUA ETA LUPA

ISPILUA

Nola sortzen dira tximistak?

Sarrera honen helburua, tximisten sorreraren inguruan argibide batzuk ematea da. Hiru zatitan banatuko dut esan beharrekoa:

1) Tximistaren sorrera.

2) Ezaugarriak.

3) Segurtasuna.

1) Tximistaren sorrera.

Udan, beroa egiten duenean, lurrazala berotzen da eta honekin batera gertu dagoen airea ere bai. Aire beroa gora igotzen da, hotza baino dentsitate txikiagoa daukalako. Gora igotzen den heinean, hoztuz dihoa eta hodeiak sortzen dira hezetasunaren kondentsazioarengatik. Hodeia hozterakoan, izotz kristalak sortzen dira goikaldean -20 ºC -ko temperatura daukagulako eta behean ur tantak.

Hodeietan dauden turbulentziak direla eta, izotz kristalen eta ur tanten arteko talkak gertatzen dira. Prozesu horretan, elektroiak askatzen dira, hodeiaren behekaldea negatiboki kargatuz eta goikaldean positiboki. Baina hau ez da hodeietan gertatzen den gertaera bakarra eta tximisten jatorriaren inguruan eztabaida irekita dago. Honelako gertaerak ikertzen dituen zientziari zeraunologia deitzen zaio.

Hodeiaren behekaldean karga negatibo asko pilatzen direnean, lurrazaleko karga negatiboen gainean alderatze indar bat sortzen dute. Lurrazaleko karga negatiboak aldentzen dira eta lurrazala positiboki kargatu egiten da.

Potentzial elektrikoa (V) edozein puntutan, hurrengo formularekin kalkulatu dezakegu:

Epsilon airearen permitibitatea da (kasu honetan ez gaude hutsean), Q karga elektrikoa eta R karga dagoen puntutik neurtzen dugun puntura dagoen distantzia.

Hodeietatik gertu, potentzial oso negatiboa izango dugu, Q negatiboa delako. Lurrazaletik gertu berriz, potentzial eta karga positiboa daukagu. Potentzial diferentzia hori 3 miloi voltiokoa denean metro batera dauden bi punturen artean, hau da, 3 miloi V/m, airea eroale bihurtzen da eta deskarga gertatuko da.

Beste eratako tximistak ere gertatu daitezke, adibidez lainoaren barruan gertatzen direnak edo lurra negatiboki kargatuz gertatutakoak. Tximisten adarrek sortzen dituzten irudiak Lichtenbergs-en irudia dira. Hauen zergatia jakin nahi izanez gero, zoaz webgune honetara.

2) Ezaugarriak.

Hauek dira tximisten ezaugarri interesgarri batzu:

- Munduan 16 miloi inguru gertatzen dira urtean.

- Hauen abiadura 60.000 m/s-koa da.

- Temperatura 30.000 ºC-ra heltzen da.

- 30 KiloAmperio-ko intentsitatea daukate.

- 5 Coulomb-eko karga transferitzen dute.

- 500 MegaJoule-ko energia garraiatzen dute.

- Tximista baten kolpeak 10 teraWattio-ko potentzia dauka eta 30 microsegundu irauten ditu.

- Azkeneko 20 urtetan 20.000 pertsona hil dira tximista batek jota.

- Trumoiak, tenperatura altuarengatik berotutako aireak sortzen dituen presio uhinetatik agertzen dira. Soinuaren abiadura 340 m/s denez, argia eta soinuaren artean pasatzen den denbora neurtuz, tximista zenbat distantziara erori den ondorioztatu dezakegu. 3 segundu pasatu badira, 3*340=1020 metrotara erori da tximista. Argiaren abiadura hain altua izanik, oso denbora laburrean iristen zaigu eta ez dugu kontuan hartu behar.

3) Segurtasuna.

Tximistak kontrolatzeko asmoarekin, eraikinen gainean lurrera konektatuta dauden punta metalikoak ipintzen dira. Benjamin Franklin-ek ikusi zuenez, punta efektua dela eta, punta metaliko batetan kargak pilatzen dira eta voltaia handituko da. Hori dela eta, errezagoa izango da tximistak metala jotzea beste leku batera erortzea baino.

Kotxe baten edo edozein kutxa metaliko baten barruan gaudenean ere, elektrizitateak ez digu eragingo, karga eroale batean beti kanpoko geruzara dihoalako. Honi Faraday-ren kaiola deritzo. Ekaitz baten aurrean, kotxera sartuko gara hau amaitu arte. Tximista batek kotxea jotzen badu, ez zaigu ezer gertatuko, baina kontu handiarekin irten beharko dugu kotxetik, karga elektrikoa metalean geratuko da lurretik isolatuta dagoelako.

Ekaitzak mendian arrapatzen bagaitu inolako aterperik gabe, hau da egin beharko duguna:

- Kendu objetu metalikoak eta ez erabili telefono edo aparatu elektronikorik.

- Zuhaitz artean bagaude, ipini zaitez zuhaitz txiki baten azpian. Gogoratu zuhaitz handietan eroriko dela tximista.

- Zuhaitzik gabeko zona batetan bazaude, saiatu ahalik eta objetibo txikiena izaten. Makurtu zaitez lurrean etzan gabe. Ipini eskuak eta burua belaunen artean. Aukeratu ezazu uraren bidean ez dagoen leku bat.

Tximista batek jotzen bagaitu, korrontearen eraginez gure larrua erre egingo da eta sartzen den puntutik irtetzen den puntura organoren bat topatzen badu, korronteak erre egingo du ere. Bihotzetik 25 miliAmperioko korrontea pasatzen bada, sinkronizazioa galdu eta bertan geratu daiteke. Beraz, pentsa zeinen kaltegarria izan daiteken tximista baten 30 kiloAmperioak.

Hau gertatzen bada, bai tximista baten erruz edo edozein istripu elektrikorengatik, istripua jasotako pertsonak gorputzean kargarik ez daukala ziurtatu beharko dugu. Kableren bati helduta egonez gero, makil edo material ez eroale batekin mugitu beharko dugu. Zapi batekin ere egin dezakegu, lehor baldin badago. Oso garrantzitsua da, gu ere arriskuan egon gaitezkelako hori ez badugu kontutan hartzen. Suteren bat baldin badago, ez saiatu urarekin itzaltzen. Etxeko ura, eroalea da eta korrontea zabaldu daiteke.

Hori egin eta gero, mediku bat topatu beharko dugu edo beste aukerarik ez badago, bihotz-biriketako bizkortzea egingo diogu.

Jarraian, informazio gehiago nahi izanez gero, webgune hauek bisitatu ditzakezu:

zientzia.net

wikipedia (inglesez), wikipedia euskaraz

auzoka

el tamiz

ciencia popular

eta azkenik, bideo batzu:

Egilea: AAE