Neutroi Izarrak

Neutroi izarrak, izar supergigante bat behin bere erregai nuklearra bere nukleoan agortu duenean, eta estanda egin duenean supernova tipo II batean sortzen da. Izar hauek nagusiki neutroiez konpozatuta daude, baita protoiez eta elektriez eta bere azaleta burdinez konposatuta dago.

Supernobaren masa izan behar da 9-10 masa solar baino handiagoa. 9 edo 10 masa solar baino gutxiago dituzten izarrak bihurtzen dira "Enanas Blancas" eta hauek baino masa handiago dituztenak kolapsatzen dira eta zulo beltzetan bihurtzen dira.

Masa solarra: izarren eta beste objetu masiboen tamaina neurtzeko unitatea astronomian eta astrofisican. Masa solar unitate batek Eguzkiaren masaren berdina da. Eguzkia erreferentzi modura hartzen da Lurratik urbilen dagoen izarra delako.

1 masa solar --> 1,9891 x 10*30



Neutroi izar normal baten masa dago 1,35 eta 2,1 masa solarren hartean eta bere erradioa 10-20 Km ( gero eta masa gehiago gero eta erradio txikiagoa)

"Enana Blanca" batek "Chandrasekhar"-en limitera heltzen bada, 1,44 masa sola, kolapsatu egingo da eta neutroi izar bat bihurtuko da.

Supernoba labur baten ondoren, nukleo konpakto eta hiperdensoa geratzen da (burdinezkoa eta beste materialez konposatuta). Nukleo honek jarraitzen da konprimitzen eta berotzen. Bere masa handiegia denez, elektroiak ezingo dute kolapsoa gelditu eta dentzitatea handitzen jarraitzen du. Generalki, neutroiazioa gertatzeko (elektroien eta protoien konbinaketa neutroiak emateko) behar den dentzitatea 2,4 x 10*7 g/cm*8 -koa da (limite Coulombiarra gaindituz).

Honen temperatura handitzen da 3x10*9 Kelvin-etara. Balio honetan fotoiak hain energetikoak direnez burdin nukleoak apurtu dezaketela, fotodesintegrasio prozesu bat sortuz. Partikual hauek karga gutxiago izanez, elektroiak erakartzen dituzte eta nukleoen barruan sartzen dira, protoiekin konbinatuz.

Fotodesintegrazioa izarra izozten du eta elektroien kopurua geisten da nukleotan sartzen diren einean, honek presioa geisten du eta kolapsoa azeleratzen du.

Prozesua jarraitzen du honela, neutroien degenerazio dentzitatera heldu harte, hauda 10*14 g/cm*8. Momentu honetan ia izarraren masa osoa neutroietan transformatu da. Neutroi degeneratuen nukleoa izan behar du 3 masa solar baino masa txikiagoa. Limite hori gainditzen badu, neutroien izarra ezin da gelditu eta uzte denez zulo beltz batean transformatu ahal da. Teorikoki neutroien izar eta zulo beltz baten harteko fenomenoa ,"quarks izarra" dela ezaten dute zientifiko batzuek, nahiz eta komprobatuta ez egon.

Egilea: ARL