BIG BANG

BIG BANG
Kosmologia fisikoan, Big-Bang izeneko teoríak unibertsoaren hasiera eta bere zabalkuntza jatorrizko singulartasunetik habiatuta azaltzen ditu. Big-Bang aren zabalkuntza relatibitate orokorraren ekuazioen soluzioek ondorioztatzen dute, hauen izenak, Friedman-Lemaitre-Robertson-Walker –en ereduak dira.

Ilustratutako unibertsoak hiru dimentsio espazial eta denbora dimentsio bat ditu. Big Bang-a ez zen eztanda handia izan,espazio-denbora sortu aurretik gertatu baitzen.Eztanda honek sortu zituen dimentsioak, singularitate batetik habiatuta.Egia esan ez zen eztanda izan(bere hiztegiko terminoan),ez baitzen bere kanporalderantz zabaldu.
Zientzilarien kalkuluek diote unibertsoa duela 13,7±0,2 mila miloi urte sortu zela.
Unibertsoa bere lehenengo momentuetan dentsitate handiko energía homogéneo batez beteta zegoen, energía honen temperatura eta presioa oso altuak ziren.Zabaltzen joan zen heinean hoztu egin zen, fase aldaketak izan zituen,ur-lurrinaren kondentzazioaren edo kongelazioaren antzerakoak,baina partikula elementalekin erlazionaturik.
Gutxi gora behera “Planck”-en denboratik 10-35 segundu pasatu ostean, fase aldaketa batek unibertsoa forma exponentzialean zabaltzea eragin zuen, denbora jakin batean (inflazio kosmiko izenekoa). Inflazio hau bukatzean, unibertsoko materialak “quark-gluon” moduan plasmatu ziren, eratzen zituzten zati guztiak mugimenduan zeuden modu relatibistan. Unibertsoa gero eta handiagoa zenez, temperatura jaitsi egin zen eta oraindik ezaguna ez den aldaketa baten ondorioz (bariogenesia izenekoa),lehen aipaturiko quark-ak eta gluon-ak elkartu ziren barioietan, protoi eta neutroi modukoak,materia eta antimateriaren asimetría produzitu zuen honek. Tenperaturak jaizten jarraitu zuen eta fase aldaketa gehiago egon ziren, simetría apurtu zuten fase aldaketa hauek eta gaur egungo fisikako funtsezko indarrak eta partikula elementalak sortu ziren.
Geroago protoiak eta neutroiak batu ziren nukleoak sortzeko (deuterio eta helio nukleoak), funtsezko nukleosintesia izeneko prozesuaren bidez.
Unibertsoa hoztean materiak gradualki mugitzeari utzi zion era relatibistan eta bere energía dentsitateak erradiazioa menperatu zuen grabitatearen eraginez.
300.000 urte ondoren elektroiak eta nukleoak elkar konbinatu ziren atomoak, batez ere hidrogenoak, eratuz.Horren ondorioz erradiazioa atomoetatik desakoplatu zen eta espaziotik jarraitu zuen ostoporik aurkitu gabe. Erradiazio hauxe da mikroonden sakonera erradiazioa.
Denbora pasa ahala, dentsidade handiagoko materia eskualdeak, grabitazionalki hazi ziren, dentsoagoak bihurtuz eta hodeiak, izarrak, galaxiak eta gaur egun dauden egitura astronomiko guztiak sorreraziz.
Prozesu honen xehetasunak materia kantitate eta unibertsoan dagoen materia motaren menpe daude.
Hiru materia mota daude:materia ilun hotza,materia ilun beroa eta materia barionikoa.Dauden neurri hoberenak WMAP satelitetik datoz eta diote unibertsoan dagoen materia orokorrena, materia ilun hotza dela. Beste bi materia motak unibertsoan dagoen materiaren %20 –a dira. Badirudi unibertsoa energia modu ezezagun baten menpe dagoela, energia iluna izena duena, honen ezaugarri bat, unibertsoaren zabaltzeak aldaketak izatea( abiadura eta distantziaren arteko erlazio lineala, distantzia handietan espazio-denbora arinago zabaltzen da).


Energia ilunak konstante kosmologikoaren forma artzen du Einstein-en errelatibitatearen ekuazioetan.
Misterio gehiago aurkitzen ditugu unibertsoaren hasierari buruz, partikulen energiak orain experimentuen bidez kalkulatu ahal direnak baino altuagoak ziren.Ez dago fisika eredu bat unibertsoaren lehen 10-33 segunduarentzat,fase aldaketa baino arinagoko momentuarentzat.
Badirudi momentu hartan singularitate grabitazionala zegoela non dentsitateak infinituak ziren.Fisikaren paradoxa hau ebazteko grabitate kuantikoaren teoria beharrezkoa da, historiaren periodo hau ulertzeko behar diren erantzunak fisikak oraindik ez ditu ebatzi
Ginebran CERC izeneko partikula azeleratzailea fabrikatzen amaitu dute, 20 urte pasatu eta gero; honekin unibertsoaren hasierari buruz gehiago jakin ahal izango dugu.


BIG CRUNCH:
Big crunch izeneko teoriak unibertsoaren amaieraren teoria azaltzen du. Teoria honek dio unibertsoa itxia bada eta unibertsoak 3 atomo baino gehiagoko dentsitate kritikoa badu metro kubiko bakoitzean, unibertsoaren zabaltzea gelditzen joango da eta azkenik berriro atzerantz bueltatuko da, bere barruan dagoen materia guztia suntsituko litzateke, singularitatezko puntu batera bueltatzean.

N.T.A